زنجیرهٔ بستکی یا زنجیرهٔ بلوکی  (به انگلیسی: Blockchain) سیستمی برای ثبت و ضبط داده‌ها است. این داده‌ها می‌توانند برای نمونه تراکنش‌های بانکی باشند یا اسناد مالکیت، قرارها، پیام‌های شخصی یا دیگر اطلاعات. ویژگی زنجیرهٔ بستکی این است که کار ذخیرهٔ این داده‌ها بدون وجود یک مدیر و صاحب‌اختیار مرکزی امکان‌پذیر است و نمی‌توان با تخریب یک نقطهٔ مرکزی داده‌های ذخیره‌شده را تحریف یا نابود کرد. معروف‌ترین کاربرد زنجیرهٔ بلوکی، رمز ارز بیت‌کوین است.

زنجیرهٔ بلوکی معاملات آنلاین امن را تسهیل می‌کند.زنجیرهٔ بلوکی یک کتابخانه دیجیتالی غیر متمرکز و توزیع شده‌است که برای ضبط معاملات در میان رایانه‌های بسیاری استفاده می‌شود تا بتوان بدون تغییر تمام بلوک‌های بعدی و بدون همکاری شبکه مقادیر ثبت شده را با استفاده از پس‌انداز تغییر داد. این امر به شرکت کنندگان اجازه می‌دهد تا به بررسی و حسابرسی معاملات ارزان بپردازند.صالت‌سنجی آن‌ها توسط همکاری جمعی توسط اشتراک منافع جمعی خود تأیید می‌شوند.نتیجه، یک گردش کار قوی است که عدم قطعیت شرکت کنندگان در مورد امنیت داده‌ها یک امر حاشیه‌ای است. استفاده از یک زنجیرهٔ بلوکی ویژگی مشخص تکثیر بی‌نهایت از یک دارایی دیجیتال را حذف می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که هر واحد ارزش تنها یک بار منتقل می‌شود، و مشکل دیرینهٔ هزینه‌های دوگانه را حل کرده‌است. زنجیرهٔ بلوکی به عنوان یک پروتکل رمزنگاری ارزش‌گذاری تعریف شده‌است.این مبادله بر مبنای زنجیرهٔ بلوکی می‌تواند سریع تر، امن‌تر و ارزان‌تر از سیستم‌های سنتی تکمیل شود. زنجیرهٔ بلوکی می‌تواند حقوق عنوان را اختصاص دهد، زیرا رکوردی را فراهم می‌کند که باعث ارائه و پذیرش می‌شود.

زنجیرهٔ بستکی پایگاه داده توزیع شده و مبتنی بر اجماع است که به صورت مستمر فهرستی از رکوردها (رده‌ها) را که هرکدام به گزینه‌های قبلی فهرست ارجاع می‌دهند حفظ می‌کند و بدین وسیله در مقابله با تضعیف یا بازنگری غیرمجاز تقویت می‌شود. زنجیره بلوکی خود زیربخشی از فناوری‌های دفترکل توزیع شده (Distributed Ledger) است.زنجیره بلوکی گونه ای از معماری‌های داده مورد استفاده در فناوری دفاترکل توزیع شده است که در آن سوابق تراکنش‌ها در زنجیره‌های متصل به یکدیگر ذخیره می‌شوند.

در این فناوری با وجود کاربران متعددی که به‌طور هم‌زمان داده‌هایی را ثبت و اصلاح می‌کنند و ممکن است که آن داده‌ها با هم تداخل داشته باشند، شبکه قادر به حفظ یکپارچگی محتوای پایگاه داده است و طولانی ترین زنجیره انتخاب می شود و دیگر زنجیره ها نادیده گرفته می شوند. با توجه به ساختار داده‌ای رمزنگاری شده که بلاک چین دارا می‌باشد یکپارچگی بدون کنترل‌کنندهٔ مرکزی حفظ می‌شود.در دفاتر کل توزیع شده مربوط به بیت کوین برای مرتب کردن تراکنش‌ها و ممانعت از تناقض یک مسئلهٔ ریاضی مطرح می‌شود که حل کردنش سخت است اما پس از حل مسئله تأیید درست بودن راه حل، آسان است به این سازوکار، «اثبات کارکرد»(Proof of work) می‌گویند. در روش زنجیرهٔ بلوکی بیت‌کوین کسی می‌تواند تراکنش‌های هر مرحله را مرتب کند که جواب این سؤال سخت را پیدا کرده باشد و هم‌زمان تغییراتی که قصد اعمال آن را دارد (بلوک جدید) با مراحل قبلی زنجیره تناقض نداشته باشد. شیوهٔ کشف عدم تناقض به این صورت است که تراکنش‌های هر بلوک وارد تابع هش می‌شوند و پاسخ آن تابع هش را همه دارند اگر کسی که تراکنش‌ها را مرتب و اضافه می‌کند حتی یک تغییر جزئی در تراکنش‌های قبلی تأیید شده ایجاد کند جواب هش تراکنش‌ها تغیر می‌کند و بدون اینکه افراد نیاز باشد بدانند کدام بخش تغییر کرده می‌توانند با تغییر غیرمجاز مخالفت کنند.

‍‌‎

تاریخچه

اولین کار روی زنجیره بلوک رمزنگاری شده امن در سال ۱۹۹۱ توسط استوارت هابر و اسکات استورنتا توصیف شد. در سال ۱۹۹۲، بایر، هابر و استورنتا درخت درهم‌سازی را به طراحی متصل ساختند، که باعث بهبود کارایی آن شده و اجازه می‌داد که چندین سند در یک بلوک جمع‌آوری شوند.

یک پایگاه داده زنجیره بلوکی که به‌طور خودمختار مدیریت می‌شود از یک شبکه همتابه‌همتا و یک سرور زمانبندی توزیع شده‌استفاده می‌کند. اولین زنجیره بلوک توسط یک فرد ناشناس یا گروهی شناخته شده به نام ساتوشی ناکاموتو در سال ۲۰۰۸ معرفی شد. یک سال بعد به عنوان یک جزء اصلی از بیت‌کوین (ارز دیجیتالی) اجرا شد، جایی که آن به عنوان سرفصل عمومی برای همه معاملات در شبکه عمل می‌کرد.با استفاده از یک زنجیره بلوکی، بیت کوین اولین ارز دیجیتال بود که برای حل مشکل دوجانبه بدون نیاز به یک سرپرست قابل اطمینان و الهام بخش بسیاری از برنامه‌های اضافی بود.

‍‌‎‍‌‎‏

تمرکززدایی

با ذخیره داده‌ها در سراسر شبکه، زنجیره بلوکی خطراتی را که با ذخیره داده‌ها به‌طور مرکزی نگه داشته می‌شوند حذف می‌کند.^[۶] زنجیره بلوکی غیر متمرکز ممکن است از ارسال پیام اَد هاک و شبکه توزیع شده‌استفاده کند.

شبکه آن دارای نقاط متمرکز آسیب‌پذیری است که کراکرهای کامپیوتر می‌توانند از آن استفاده کنند؛ به همین ترتیب، هیچ نقطه مرکزی از شکست وجود ندارد. روش‌های امنیتی زنجیره بلوکی شامل استفاده از رمزنگاری کلید عمومی است.

‍‌‎‍‌‎

شفافیت

به دلیل ماهیت غیرمتمرکز بلاک چین بیت کوین، همه معاملات را می‌توان با داشتن یک گره شخصی یا با استفاده از جستجوگران بلاک چین که به هر کسی امکان می‌دهد معاملات بصورت زنده را ببیند، به‌طور شفاف مشاهده شود؛ هر گره کپی مخصوص خود از زنجیره را دارد که با تأیید و اضافه شدن بلوک‌های جدید، به روز می‌شود. این بدان معنی است که اگر بخواهید، می‌توانید بیت کوین را به هر کجا که برود ردیابی کنید.

‍‌‎

کاربردهای فناوری زنجیره بلوکی

اولین و معروف‌ترین استفاده از فناوری زنجیره بلوکی در دفتر کل تراکنش‌های بیت‌کوین اتفاق افتاده‌است که الهام بخش ایجاد دیگر ارزهای رمز پایه (cryptocurrencies) و پایگاه‌های داده توزیع شده مستحکم شده‌است.

فناوری زنجیره بلوکی خدمات مبتنی بر تراکنش را دگرگون خواهد کرد و در زمینه‌های زیر بکار گرفته خواهد شد:

• پول دیجیتال (Digital Currency)
• قرارداد هوشمند (Smart Contracts)
• اوراق بهادار (Securities)
• ثبت و نگهداری سوابق (Record Keeping)
• اینترنت اشیا (Internet of things)
• رای گیری های دیجیتال

این فناوری در گستره وسیعی از کاربردهای مالی و غیر مالی قابل استفاده است برای استفاده از زنجیره بلوکی در صنعت، بورس اوراق بهادار، بیمه و بانکداری، پزشکی، مطالعات و پروژه‌های متعددی در جریان است. اینترنت اشیا توزیع شده، زیرساخت امنیتی بدون کلید، خادم‌های نام توزیع شده، دفاتر اسناد رسمی، ذخیره‌سازی توزیع شده و سیستم‌های آموزشی بعضی از کاربردهای این فناوری به‌شمار می‌آیند.

‍‌‎‏

ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی با استفاده از زنجیره بلوکی

ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی عمدتاً در کنار خانه‌های افراد قرار گرفته‌است؛ بنابراین وقتی خانه را به سمت محل کار ترک می‌کنند، شارژر بلااستفاده می‌ماند. با استفاده از فناوری زنجیره بلوکی می‌توان یک پلتفرم بدون واسطه طراحی کرد که به صاحبان خودروهای برقی امکان کسب درآمد می‌دهد. رانندگان از طریق این فناوری دستگاه‌های شارژر را از صبح تا عصر به اشتراک می‌گذارند و از این طریق کسب درآمد می‌کنند. به این شکل تعداد ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی در کالیفرنیا از چند عدد به چند صد عدد رسیده‌است.

‍‌‎

مدیریت زنجیره تأمین

زنجیره بلوکی یکی از اصلی ترین فناوری های نوآورانه است که انقلابی در مدیریت زنجیره تأمین دیجیتال ایجاد می کند. از آنجا که زنجیره های تأمین پیچیده تر می شوند ، گروگذاران بیشتری را درگیر می کنند و عمدتاً به تعدادی از واسطه های خارجی متکی هستند ، زنجیره بلوکی به عنوان یک رقیب قدرتمند برای از هم پیچیدن همه داده ها، اسناد و تبادلات ارتباطی که در اکوسیستم زنجیره تأمین اتفاق می افتد ، ظاهر شد.

در حالی که موارد استفاده از زنجیره تأمین زنجیره بلوک هنوز در حال ظهور هستند ، تعدادی از نمونه های موفق نشان می دهند که مدیران می توانند مزایای بزرگی را از زنجیره بلوکی دریافت کنند ، از صرفه جویی در هزینه ها، ردیابی و افزایش کارایی تا مدل های عملیاتی جدید ،برای مدیریت زنجیره تأمین، فناوری زنجیره بلوکی مزیت‌های زیادی را به همراه دارد. زنجیره بلوکی می‌تواند برای دنبال کردن حرکت کالاها، مبدأ آن‌ها، تعداد و … به کار رود. در نتیجه سطح جدیدی از شفافیت را برای اکوسیستم B2B به ارمغان می‌آورد. همچنین ساده کردن فرایندهایی مانند انتقال مالکیت، بیمه، فرایند تولید و پرداخت از دیگر مزایای استفاده از زنجیره بلوکی است.

زنجیره بلوکی می تواند ردیابی شفاف و دقیق تری از زنجیره تامین را فراهم کند: سازمان ها می توانند دارایی های فیزیکی را دیجیتالی کرده و یک سابقه ثابت غیر متمرکز، از کلیه معاملات ایجاد کنند تا امکان پیگیری دارایی ها از تولید تا تحویل، و یا استفاده توسط کاربر نهایی را فراهم کند. افزایش شفافیت زنجیره تأمین دید بیشتری را هم برای مشاغل و هم برای مصرف کنندگان فراهم می کند.

زنجیره بلوکی می تواند شفافیت زنجیره تامین را به خصوص در زمینه هایی مانند تقلب در کالاهای با ارزش مانند الماس و داروهای دارویی کاهش یابد. زنجیره بلوکی می تواند به شرکت ها کمک کند تا درک کنند که چگونه مواد اولیه و کالاهای نهایی از طریق هر پیمانکار فرعی منتقل می شود و زیان سود حاصل از تجارت تقلبی و بازار خاکستری را کاهش دهد و همچنین با کاهش یا از بین بردن تأثیر محصولات تقلبی ، اعتماد به نفس را در کاربران نهایی در بازار افزایش می دهد.

علاوه بر این ، مشاغل می توانند کنترل بیشتری بر ساخت قراردادهای برون سپاری شده داشته باشند. زنجیره بلوکی به همه طرفهای یک زنجیره تأمین مربوطه امکان دسترسی به همان اطلاعات را می دهد ، به طور بالقوه ارتباطات را کاهش می دهد یا خطاهای داده را انتقال می دهد. زمان کمتری می تواند برای تأیید اعتبار داده ها صرف شود و بیشتر می تواند صرف ارائه کالاها و خدمات شود – یا بهبود کیفیت ، کاهش هزینه یا هر دو. سیستم زنجیره بلوکی به ویژه در زمینه های زیر، به کار مدیریت زنجیره تامین می آید:

• تدارکات (Procurement)
• منشأ و ردیابی (Provenance and traceability)
• پرداخت ها و قراردادهای دیجیتال (Digital payments and contracts)
• لجستیک (Logistics)
• ساخت (Manufacturing)

‍‌‎

زنجیره بلوکی در خدمات سلامتی

زنجیره بلوکی، کاربردهای متفاوتی در حوزه‌ی سلامت و خدمات درمانی دارد. با استفاده از این فناوری، اطلاعات بیماران در محیطی امن ثبت و نگه داری می‌شود. یکی از مشکلاتی که پزشکان و مراکز درمانی با آن رو به رو هستند، دشواری انتقال اطلاعات بیماران است؛ که این موضوع ممکن است به اتفاقاتی ناگوار بینجامد. با استفاده از فناوری زنجیره بلوکی، اطلاعات بیمار از یک بیمارستان به بیمارستانی دیگر یا سایر تیم درمان منتقل می‌شود.

زنجیره بلوکی همچنین می‌تواند در ردیابی دارو و انتقال مطمئن‌تر آن نیز موثر باشد؛ زیرا می‌توان از این طریق مسیری را که دارو از محل تولید تا مقصد طی می‌کند، دنبال کرد.

می‌توان از این فناوری در دوران پاندمی کرونا برای ثبت اطلاعات کسانی که تست داده‌اند و بدنشان در برابر این ویروس ایمن بوده، استفاده کرد. این اطلاعات می‌تواند برای کارفرماها، دولت‌ها و شرکت‌های هواپیمایی مفید باشد. زنجیره بلوکی همچنین به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کمک می‌کند تا تجهیزاتی که به آن نیاز دارند را ثبت کرده و با استفاده از این فناوری آن‌ها را تهیه کنند.

‍‌‎‍‌‎

زنجیره بلوکی در اخذ مالیات ها

رویکردهای سنتی برای جمع آوری مالیات دارای نقص‌هایی است. فرار مالیاتی و کلاهبرداری نیز تقریباً در همه دولت‌ها شایع است. افراد و مشاغل می‌توانند از پیچیدگی‌های مالیاتی، برای اجتناب و فرار مالیاتی استفاده کنند.

فناوری بلاکچین به دلیل غیرمتمرکز بودن، بدون واسطه بودن، شفافیت و امنیت، تأثیر زیادی در نحوه ثبت مالیات بخصوص مالیات بر ارزش افزوده داشته و به مبارزه با کلاهبرداری مالیاتی کمک خواهد کرد. این فناوری می‌تواند ساختار مالیاتی را به شدت تغییر دهد. این قابلیت به واسطه اجرای قراردادهای هوشمندی است که می‌توانند فرایند پرداخت، انتقال و ضبط دارایی را به صورت خودکار انجام دهند و محاسبات مربوط به مالیات کارآمدتر و با هزینه و زمان کمتری انجام شود. علاوه بر این بلاکچین می‌تواند زمینه را برای سطوح پیشرفته تر شفافیت، امنیت و گزارش‌دهی فراهم کند.

تعریف بلاکچین اغلب مالیات‌های غیرمستقیم را در ذهن متبادر می‌کند. این مالیات‌ها شامل مالیات‌های مبتنی بر مصرف از جمله مالیات بر ارزش افزوده (VAT)، مالیات بر کالا و خدمات GST))، مالیات بر فروش، عوارض گمرکی و مالیات بر عوارض زیست محیطی است. این مالیات‌ها اغلب از زنجیره معاملات و بدهی‌های مالیاتی آنها پیروی می‌کنند و تعهدات غالباً توسط رویدادهای کلیدی که باید به طور مستند ثبت و ضبط شوند، ایجاد می‌شوند. این وقایع شامل انجام یک خدمت یا تحویل کالا، انعقاد قرارداد، ساخت یک محصول و با یک عمل واردات یا صادرات کالا و خدمات می‌باشد.

از آنجا که معاملات در بلاکچین سابقه‌ای فوری و با قابلیت ردیابی دارند، زمان کار کارگزاران مالیاتی به شدت کاهش می‌یابد. به جای ثبت و بررسی سوابق بانکی در ماههای سال، می‌توان از قرارداد هوشمند برای پرداخت مالیات بر مبادله، به صورت خودکار استفاده کرد. این فرایند باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود. زیرا دولت نیازی به صرف منابع زیادی برای جمع آوری و سازماندهی مالیات‌ها ندارند. همچنین تکمیل اظهارنامه مالیاتی نیز فرایندی طولانی و خسته کننده برای شهروندان نخواهد بود.

‍‌‎‍‌‎‏

مسائل حقوقی فناوری زنجیره بلوکی

مراکز سیاست پژوهی مختلف دنیا در تلاش برای درک فرصت‌ها و تهدیدهای فناوری زنجیره بلوکی برای منافع ملی خودشان هستند. همه کشورهای عضو شورای امنیت منجمله، روسیه، چین، فرانسه، ایالات متحده آمریکا و انگلیس در مراکز سیاست پژوهی پارلمانی و دولتی خود در حال ارزیابی این فناوری و راه‌های به‌کارگیری آن هستند. ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که بسیاری از قوانین و مقررات مصوب در ایران که زمانی نسبت به فناوری خنثی تصور می‌شدند امروزه به صورت‌های متنوعی قابل اجرا خواهند بود، یعنی قانون گذاران از یک طریقه اجرای قانون که با فناوری آن عصر قابل اجرا بوده‌است حمایت کرده‌اند و فناوری زنجیره بلوکی در صورت عملیاتی شدن می‌تواند تغییر بسیاری از قوانین کشور ایران را ممکن سازد. تغییر ساختار از متمرکز به توزیع شده یکی روندهایی است که این فناوری در اجرایی سازی آن کمک خواهد کرد. استفاده از این فناوری در انتخابات و رای‌گیری که نیازمند همکاری دو دستگاه شورای نگهبان و وزارت کشور است نیز قابل بررسی ذکر شده‌است.گرچه مخاطرات امنیتی بکارگیری این فناوری در بعضی منابع مورد بررسی قرار گرفته‌است.

‍‌‎‍‌‎‏

برگزاری انتخابات با بلاک چین

علی رغم وجود چند ساله این ایده و حتی رخ دادن اقداماتی عملی در راستای پیاده سازی آن ، رای گیری و برگزاری انتخابات سیاسی و شهروندی بر مبنای زنجیره بلوک (حداقل با فناوری و راهکار های کنونی) غیر ممکن و غیر کاربردی می نماید. اشکالاتی بنیادی متوجه این ایده است ، اشکالاتی که به ذات فناوری زنجیره بلوک و غیر متمرکز بودن بر می گردد.از جمله ایرادات می توان به این موارد اشاره کرد :

• نیاز به شناسایی و تائید هویت متمرکز

برای کسب اطمینان از صحت روند انتخابات باید یک نهاد متمرکز رای دهندگان را تائید هویت کند. در غیر این صورت نمی توان با قاطعیت فهمید آیا تمام واجدین شرایط یک حق رای دریافت کرده اند یا هنگام فوت یک شخص حق رای از او سلب شود و مسائلی از این قبیل. ورود چنین قدرتی جنبه غیر متمرکز بودن رای گیری با زنجیره بلوک را زیر سئوال می برد و هزینه های اجرایی متعددی را نیز تحمیل می کند. در حقیقت همچنان در رای گیری با زنجیره بلوک به یک نهاد قدرت متمرکز با توانایی اعطا و سلب حق رای نیاز است.

• امکان اعمال نفوذ و دستکاری گسترده

اعمال مجرمانه ای مانند خرید رای یا اجبار به انتخاب شخصی خاص در این روش می تواند بسیار آسان و در سطحی گسترده رخ دهد چرا که دیگر احتیاجی به حضور فیزیکی در مراکز رای گیری و … نیست. خرابکاران می توانند با پرداخت پول حق رای شهروندی را تا انتها عمرش در اختیار بگیرند و به جای او رای دهند یا شرکتی با تهدید به اخراج یا کسر حقوق بالاجبار کارکنانش را به انتخاب شخصی خاص سوق دهد.

• نبود زیرساخت فنی و دانش عمومی

حتی در کشور های توسعه یافته بسیاری از مناطق دارای پوشش مخابراتی نیستند و طبیعتا حق رای از ساکنین این مناطق سلب خواهد شد یا این فرآیند با سختی مواجه خواهد شد. روی دیگر عدم دانش عمومی نسبت به فناوری زنجیره بلوک و توانایی کارکردن با دستگاه های الکترونیک است.

• تهدیدات تکنولوژی محور

زنجیره بلوک فناوری نسبتا جدیدی است و نگرانی های متعددی در مورد آن وجود دارد و می توان به روش های متعددی در آن خلل ایجاد کرد که در فرآیند انتخابات ابدا پذیرفته شده نیست.

• تهدید ناشناس بودن رای دهنده

زمانی که شخصی به صورت متمرکز تائید هویت شود ، امکان شناسایی و رهگیری انتخاب هایش بر اساس شفافیت زنجیره بلوک فراهم می شود. طبیعتا این اقدام نقض حریم خصوصی بسیاری است و می تواند زمینه را برای اعمال نفوذ های متعددی را فراهم کند. برای مثال حزب سیاسی خاصی ، رای دهندگان به دیگر احزاب را به طریقی تنبیه کند.

‍‌‎‏

پیش‌بینی‌ها

گزارش مجمع جهانی اقتصاد از سپتامبر ۲۰۱۵ پیش‌بینی کرد که تا سال ۲۰۲۵، ده درصد تولید ناخالص داخلی جهان بر روی تکنولوژی زنجیره بلوکی ذخیره خواهد شد.

منبع:ویکی پدیا

‍‌‎

‍‌‎