English
به علت خواص منحصر بفرد فلز آلومینیوم و استراتژیک بودن این فلز در دنیا ، روز بروز استفاده از آن در بسیاری از صنایع و بخصوص صنایع با تکنولوژی بالا ، گسترده‌تر شده و نیاز بازار جهانی به مصرف این فلز افزایش چشمگیری یافته است.
با توجه به هدف‌گذاری تولید ارقام بالایی از این فلز در برنامه‌های توسعه‌ای کشور و احداث چند کارخانه تولید شمش آلومینیوم اهمیت تولید این فلز استراتژیک بیشتر مشخص می‌گردد.
مطالعات اکتشافی زمین‌شناسی معادن بوکسیت جاجرم که در ۱۰ کیلومتری شمال شرق جاجرم در استان خراسان شمالی واقع شده نشان دهنده این حقیقت بود که میزان ذخیره و کیفیت بوکسیت جاجرم به اندازه کافی مناسب است که ایجاد کارخانه تصفیه آلومینا را توجیه می‌کند. در طی سالهای ۱۳۶۸-۱۳۶۱ ، با کمک سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) روش سیستماتیکی برای این پروژه آغاز گردید ، و با توجه به تکنولوژی پیشنهادی برای فرآیند بوکسیت دیاسپوری جاجرم اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری تهیه و آماده گردید سپس مطالعات عملی آغاز شد و نمونه‌ها برای تست‌های پایلوت فرستاده شدند و تحقیقات کارخانه کامل گردید.
این مجتمع پس از احداث در سال ۱۳۸۲ با بوکسیت دیاسپوری جاجرم راه‌اندازی گردید. رشد تقریبا صددرصدی میزان تولید درسال ۱۳۸۷ نسبت به سال ۱۳۸۲(سال راه اندازی) نشان از تلاش بی‌شائبه تمامی پرسنل (مدیران کارآمد ، کارشناسان زبده و نیروهای زحمتکش و خدوم ) میباشد.
حوزه ذخیره بوکسیت جاجرم به چهار بخش (۱-گلبینی ۲-زو ۳-تاگویی ۴-سنگتراش) تقسیم شده است که بخش ۱ و ۲ با توجه به کیفیت مناسب بوکسیت ، کمیت بالا و سهولت در استخراج (حفره باز) تحت طراحی دقیق و ساختار معدنی قرار گرفته‌اند. این دو بخش که منبع اولیه مصرف بوکسیت کارخانه می‌باشند ، ذخیره بوکسیت ثابت شده آنها حداقل ۱۹٫۲ میلیون تن میباشد.
شرکت آلومینای ایران با در اختیار داشتن بزرگ ترین معادن بوکسیت کشور به عنوان تنها تولید کننده سه محصول (آلومینای متال گرید، آلفا آلومینا و هیدروکسید آلومینا) نقش بی بدیل در صنعت آلومینیم کشور داشته و از این حیث از جمله شرکتهای استراتژیک کشور محسوب می گردد. معادن بوکسیت شرکت آلومینای ایران در سراسر کشور پراکنده شده اند و معدن آهک نیز در جاجرم قرار دارد.
معادن استان خراسان شمالی
1- معادن بوکسیت جاجرم
الف) معادن روباز جاجرم
شرکت آلومینای ایران در شهرستان جاجرم دارای 19 معدن روباز اصلی می باشد.گسترش طولی معدن، که از غرب به شرق به نام های، گل بینی یک تا هشت، ، زو یک تا چهار ، تاگوئی یک تا شش و سنگ تراش نام گذاری شده است، حدود 16 کیلومتر می باشد . گسترش طولی معادن گل بینی 4/7 کیلومتر بوده و معادن زو 3/3 کیلومتر، تاگوئی حدود 5 کیلومتر و سنگ تراش حدود 3 کیلومتر است.
بوکسیت جاجرم در رده بوکسیتهای لایه‌ای – لنزی قرار دارد. گسترش بوکسیت عموما” بصورت لایه ای است. ماده معدنی بر روی سطح کارستی دولومیتهای سازند الیکا و در زیر شیل‌ها و ماسه سنگ‌های سازند شمشک قرار گرفته است. لایه بوکسیتی دارای ضخامت و کیفیت یکسانی نیست و بطور کلی ضخامت بوکسیت بین کمتر از یک متر تا حدود 40 متر و بیشتر تغییر می‌کند. لایه‌های تشکیل دهنده این واحد از بالا به پائین به شرح زیر مشخص شده است:
بوکسیت کائـولنی بالایی به رنگ خاکستری تا قهوه ای.
بوکسیت سخت به رنگ قهوه ای، قهوه ای روشن،خاکستری،سبز زیتونی (بوکسیت شاموزیتی).این بوکسیت که بیشتر مورد استفاده در خوراک کارخانه قرار میگیرد، دارای مدولی بیش از 2.2 میباشد و بر اساس مدول بوکسیت، در 8 رمپ مجزا دپو میشود.کارخانه جاجرم با مدول 4.66 طراحی شده است.
بوکسیت نرم یا شیلی به رنگ قهوای متمایل به قرمز
بوکسیت کائولنی زیرین رنگ خاکستری تا قهوه ای روشن
خصوصیات فیزیکی ماده معدنی
بوکسیت جاجرم دارای بافتی دانه‌ریز، پیزولیتیک و اوولیتیک میباشد. سطح شکستگی بوکسیت تقریبا” صاف و لمس آن زبر تا صابونی است. بدلیل وجود دیاسپور در بوکسیت جاجرم و سختی بالای دیاسپور (بین 6 تا 7 در اشل Mohs)، بوکسیت جاجرم از انواع بوکسیت سخت میباشد. رنگ بوکسیت قهوه ای تیره تا کرم روشن است. رنگ سبز در بوکسیتهای جاجرم زمانی مشاهده میشود که کانی شاموزیت در سنگ فراوان باشد.
ذخیره معادن بوکسیت جاجرم (قطعی و احتمالی) 18.4 میلیون تن می باشد که 12.8 میلیون تن بصورت روباز و 5.6 میلیون تن بصورت زیر زمینی قابل استخراج می باشد. کل ذخیره استخراج شده از معادن جاجرم تا کنون 6 میلیون تن می باشد. متوسط استخراج ماهیانه بوکسیت 60 هزار تن می باشد.
ب) معادن بوکسیت زیرزمینی جاجرم
پتانسیل استخراج ذخیره زیر زمینی 5.6 میلیون تن می باشد و استخراج حدود 2.8 میلیون تن برنامه ریزی شده است.
لازم به ذکر است که تاکنون استخراج از تونل صورت نگرفته و در حال حاضر معادن زیر زمینی در حال طراحی تفصیلی برای واگذاری به پیمانکار می باشد. تونل شماره 3 (باز کننده معادن زیر زمینی 7 و 8 گلبینی و 1 و 2 زو ) 1500 متر پیشروی داشته است و 263 متر دویل تهویه و دسترسی حفر گردیده است.
2- معدن بوکسیت کوه بابا
معدن بوکسیت کوه بابا در ورقه زمین‌شناسی 1/100000 جاجرم قرار می گیرد و از نظر چینه شناسی و ساختاری مانند معدن جاجرم از پهنه البرز مرکزی پیروی می کند. این محدوده در 10 کیلومتری غرب جاجرم قرار دارد.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی این معدن برابر 273118 تن با عیار میانگین AL2O3=47.57 و SiO2=12.95 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است.
معادن استان گلستان
معادن بوکسیت علی آباد
سه محدوده معدنی به نامهای سیاهرودبار، شیرین آباد و افرا تخته در شهرستان علی آباد کتول در استان گلستان واقع شده است. این محدوده ها در گذشته بنام شرکت آلومینای ایران ثبت شده اند و تلاشها برای صدور پروانه و اجرای عملیات اکتشاف درحال انجام می باشد.
معادن استان سمنان
1- معدن بوکسیت تاش
این معدن در فاصله 40 کیلومتری شمال غربی شهرستان شاهرود قرار دارد. در این منطقه زون بوکسیتی با امتداد شمال غرب –جنوب شرق بر روی رسوبات کربناته تریاس (الیکا) قرار گرفته است.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام گرفته ذخیره‌ی این کانسار برابر 774967 تن با عیار میانگین AL2O3=46.10 وSiO2=7.97 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است.
لازم به ذکر است که محدوده ی تاش 2 نیز با برآورد اولیه ی ذخیره ای احتمالی حدود 4 میلیون تن به میزان ذخایر تاش اضافه خواهد شد.
2- معدن بوکسیت گانو
محدوده معدنی گانو در 65 کیلومتری شمال شرقی سمنان و شرق فولاد محله واقع شده است. در اینجا نیز بوکسیتی بر روی سطح فرسایش یافته دولومیتهای الیکا قرار گرفته است.
پس از پایان عملیات اکتشاف در منطقه ، کل ذخیره احتمالی معدن بوکسیت گانو 2.5 میلیون تن برآورد شده و با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66)، ذخیره‌ی قطعی معدن بوکسیت گانو 1،889،750 تن با عیار میانگین AL2O3=45.05 وSiO2=10.53 محاسبه شده است.
معادن استان یزد
1-معدن بوکسیت چک چک
افق بوکسیتی در این کانسار به شکل لایه ای- لنزی، سطح فرسایشی و کارستی الیکا را و در طول تقریبی 3.5 کیلومتر و بصورت منقطع پر کرده است طول مجموع رخنمون های بوکسیت حدود یک کیلومتر است و متوسط ضخامت آن 3/04 متر می باشد.
ذخیره‌ی کانسار بوکسیت چک‌چک 2,287,103 تن با میانگین AL2O3=46.39 و SiO2=10.37 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است.
2- معدن بوکسیت دشت ده شرقی
این منطقه در شمال و شمال شرق شهرستان یزد در فاصله 30 کیلومتری شهر یزد قرار دارد.
زون بوکسیت در این منطقه با امتداد شمال-شمال‌غربی تا جنوب-جنوب‌شرقی بر روی سطح کارستی دولومیتهای سازند شتری (الیکا) قرارگرفته است و توسط رسوبات شیل و ماسه سنگ سازند نایبند (شمشک) پوشیده شده است. قسمت زیادی از این زون بوکسیت بدون پوشش در منطقه گسترش دارد. سن بوکسیت کانسار دشت ده شرقی تریاس بالایی میباشد.در این منطقه کانسار بوکسیت در طول تقریبی 13 کیلومتر و بصورت منقطع دیده می شود.
ذخیره‌ی این کانسار برابر 1792604 تن با عیار میانگین AL2O3=46.76 وSiO2=12.92 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده است.
3- معدن بوکسیت دشت ده غربی
افق بوکسیتی در این کانسار به شکل لایه ای- لنزی، سطح فرسایشی و کارستی الیکا را و در طول تقریبی 2.5 کیلومتر و بصورت منقطع پر کرده است. ضخامت متوسط افق بوکسیت حدود 1 تا 4 متر بوده و در بعضی نقاط به دلیل حفره های ناشی از عوامل تکتونیکی به 10 متر نیز می رسد.
ذخیره‌ی این کانسار برابر 1.986.297 تن با عیار میانگین AL2O3=45.09 وSiO2=11.98 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده است.
معادن استان کرمان
1- معدن بوکسیت دارسینوئیه
این معدن در 2 کیلومتری جنوب‌شرق روستای دارسینوئیه و در حدود 20 کیلومتری شمال‌شرق شهر کرمان، قرار دارد.
در این منطقه نیز افق بوکسیتی بصورت لنزی- لایه‌ای در داخل حفرات کارستی حاصل از فرسایش دولومیتهای شتری، تشکیل شده‌اند سن این کانسار به اواخر تریاس میانی و اوایل تریاس پسین برمی‌گردد.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی این معدن برابر 218579 تن با عیار میانگین AL2O3=45.51 وSiO2=14.18 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده است.
2- معدن بوکسیت بلبلوئیه
معدن بلبلوئیه در حدود 21 کیلومتری جنوب شرق شهرستان کرمان و 14 کیلومتری شمال شرق ماهان واقع شده است.
ماده معدنی در منطقه بلبلوئیه بر روی یک تاقدیس اولیه با روند شمال غرب –جنوب شرقی در منطقه ای به طول تقریبی 13 کیلومتر و عرض 2 کیلومتر واقع شده است.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی این معدن 2190701 تن با عیار میانگین AL2O3=40.63 وSiO2=15.56 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است .
هم اکنون مطالعات اکتشافی تکمیلی در این منطقه در حال انجام است.
معادن استان کهگیلویه و بویراحمد
معدن مندون
این معدن در بخش غربی روستای مندون و در حدود 51 کیلومتری شمال شرق شهرستان دهدشت قرار گرفته است.
در این منطقه ماده معدنی به صورت عدسی های بوکسیتی در حفرات کارستی کم عمق ایجاد شده در آهکهای سروک (کرتاسه بالایی) تشکیل شده است. ضخامت این عدسی ها در مقایسه با گسترش آنها کم بوده که این وضعیت، شکل لنزی- لایه ای، به بوکسیتهای این منطقه داده است. کمر بالای ماده معدنی را آهکهای ایلام در بر می گیرد.
با توجه به اینکه مهمترین کانی آلومینیم دار تشکیل دهنده بوکسیت کانسار مندون، بوهمیت میباشد، این نوع بوکسیت را بوکسیت بوهمیتی می نامند.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی معدن بوکسیت مندون 750000 تن با عیار میانگین AL2O3=55.5 وSiO2=8 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای ایران (2.66) برآورد شده است.
محدوده بوکسیتی سرفاریاب نیز با ذخیره زمین شناسی 3 میلیون تن در این منطقه استعداد بالایی جهت اکتشاف دارد.
