با وجود آنکه کمتر از یک صده از کشف آلومینیوم می‌گذرد، امروزه این فلز جوان به دومین فلز پرمصرف جهان تبدیل شده و موارد مصرف آن به حدی است که تصور جهان بدون وجود آن غیرممکن به نظر می‌رسد. 

منابع بوکسیت،‌ ماده اولیه تولید آلومینیوم،‌ در همه مناطق جهان وجود ندارند. فقط ۷ منطقه غنی از بوکسیت در جهان وجود دارد که شامل: آفریقای‌غربی و مرکزی(عموما گینه)، آمریکای‌جنوبی (برزیل، ونزوئلا و سورینام)، کارائیب (جامائیکا)، اقیانوسیه و آسیای‌جنوبی (استرالیا و هند)، چین، منطقه مدیترانه (یونان و ترکیه) و روسیه است. بر این اساس، منابع اصلی بوکسیت خلوص بالا با آلومینیوم بیش از۵۰ درصد، در این ۷ منطقه تقسیم شده‌اند.

ناگفته نماند، غنی‌ترین منبع بوکسیتی جهان متعلق به شرکت روسال متحد بود که در سال ۲۰۰۷ با تلفیق شرکت‌های روسال، سوال و آلومینای گلنکور (۳/۳ میلیارد تن بوکسیت) تاسیس شد.

صنعت آلومینیوم در اروپا:

به گزارش انستیتوی بین‌المللی آلومینیوم، اروپا بزرگ‌ترین پایگاه تولیدی صنعت آلومینیوم محسوب می‌شود. در سال ۲۰۱۰ این انستیتو و اروپا را بعنوان دومین تولیدکننده بزرگ آلومینیوم معرفی کرد و از آن زمان تاکنون،‌ تولید این قاره همواره رو به افزایش بوده است. پیش‌بینی می‌شود، تولید آلومینیوم اولیه اروپا در محدوده زمانی سال‌های ۲۰۱۳ـ ۲۰۱۱، سالانه ۸ درصد افزایش داشته باشد.

مهم‌ترین تولیدکنندگان دنیای آلومینیوم:

شرکت‌های مهم تولید کننده آلومینیوم جهان عبارتند از: روسال (Rusal) در روسیه، ریوتینتوآلکان (Alcan) در کانادا، آلکوآ (Alcoa) در آمریکا و چالکو (Chalco) در چین که این ۴ شرکت در بیش از ۴۰ کشور جهان فعال هستند.

در منطقه خاورمیانه نیز شرکت‌های «صحار» در عمان،‌ ««قطرآلوم»» در قطر، «دوبال» در دوبی، «امال» در امارات، آلبا در بحرین، «معادن» در عربستان و «اجیپتالوم» در مصر، و ایرالکو(شرکت آلومینیوم سازی ایران)در ایران از شرکت‌های مهم تولیدکننده آلومینیوم به شمار می‌روند.

شرکت‌های نوراندا، هیترو، بیلیتون و سنتری آلومینیوم نیز در زمره بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید آلومینیوم دنیا محسوب می‌شوند.

ـ روسال (Uc Rusal) ـ روسیه

روسال برترین تولیدکننده آلومینیوم جهان با تولید سالانه ۱۵۳/۴ میلیون تن شمش است. این شرکت ۱۱ درصد آلومینیوم و ۱۳ درصد آلومینای جهان را تولید می‌کند. این شرکت از ادغام دو شرکت روسی Rusal و Sual و همچنین شرکت Glencore (فقط بخش آلومینای گلنکور) در مارس ۲۰۰۷ تاسیس شد. این شرکت در ۱۴ کشور جهان فعال بوده و همه بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی صنعت آلومینیوم را شامل می‌شود. محصولات این شرکت که به ۷۰ کشور جهان صادر می‌شود، شامل آلومینا،‌ آلومینیوم، آلیاژ، فویل، مواد بسته‌بندی و محصولات در بخش انرژی است. شرکت روسال ۴ واحد ذوب، ۱۰ ریفاینری و واحد فرآوری بوکسیت دارد.

شرکت روسی روسال همچنین موفق به عقد قرارداد مشترکی با گروه (Gaz) جهت تولید ماشین‌آلات جدید برای صنعت آلومینیوم شد که نمونه اولیه این ماشین‌آلات شهریور امسال مورد آزمایش قرار گرفت، همچنین این شرکت،‌ پروژه جدیدی را جهت استخراج بوکسیت با درصد آهن پایین در جمهوری کومی راه‌اندازی کرده که این طرح توسط شرکت بوکسیت تیمان با ظرفیت تولید سالانه ۲۵۰ هزار تن اجرا می‌شود. قرار است تا سال ۲۰۱۲ نخستین فاز بهره‌برداری از این معادن با استخراج ۹۰ هزار تن بوکسیت آغاز شود.

روسال طی نیمه نخست امسال ۰۲/۲ میلیون تن آلومینیوم تولید کرد که نشان‌دهنده یک درصد افزایش نسبت به همین دوره در سال ۲۰۱۰ بوده است. تولید آلومینا و بوکسیت این شرکت نیز طی این مدت به ترتیب ۸ و ۲۳ درصد افزایش داشته، با این وجود سود خالص این شرکت نسبت به سال گذشته با ۵/۲۰ درصد کاهش به ۰۸/۱ میلیارد دلار رسید که عمدتا به افزایش هزینه‌ها و کاهش ارزش دلار باز می‌گردد. انتظار می‌رود، طی سال ۲۰۱۱ تقاضای بالا برای آلومینیوم ادامه یابد و با ۱۳ درصد رشد به ۴۶ میلیون تن برسد. محرک اصلی این تقاضا،‌ چین، برزیل، هند و روسیه خواهند بود.

ـ ریوتینتوآلکان (Rio Tinto Alcan) ـ کانادا

این شرکت که پس از ادغام ریوتینتو و آلکان در سال ۲۰۰۷ به‌وجود آمد، هم‌اکنون یکی از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده آلومینیوم جهان به‌شمار می‌رود. این شرکت ۲۲ واحد ذوب در ۱۱ کشور دارد. تولید سالانه این شرکت ۴/۳ میلیون تن اعلام شده. حجم منابع بوکسیت آلکان ۳۸۰ میلیون تن برآورد شده است.

ـ آلکوآ(Alcoa) ـ آمریکا

شرکت آلومینیوم آلکوآ در آمریکا نیز یکی دیگر از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده این فلز در جهان محسوب می‌شود. این شرکت در ۴۲ کشور جهان فعالیت دارد و همه تولیدات مربوط به بخش آلومینیوم از بوکسیت،‌ آلومینا و شمش آلومینیوم گرفته تا صنایع پایین‌دستی را در اختیار دارد. تولید شمش و پودر بیش از ۷۵ درصد درآمدهای شرکت را تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۰۷ این شرکت تصمیم گرفت شرکت آلومینیوم‌سازی آلکان را به قیمت ۲۷ میلیارد دلار خریداری کند، اما آلکان تصمیم گرفت با ریوتینتو ادغام شود. این شرکت ۲۵ واحد ذوب اولیه در ۸ کشور و تولید سالانه ۶/۳ میلیون تن شمش آلومینیوم دارد که حجم منابع بوکسیت آلکوا ۸۹/۱ میلیارد تن گزارش شده است.

ـ چالکو (Chalco) ـ چین

تولید این شرکت چینی حدود ۸۴/۳ میلیون تن بوده و تاکنون رشد تولید قابل توجه سالانه حدود حداقل ۱۰ درصد داشته و عمده واحدهای تولیدی این شرکت در چین قرار دارند. سود این شرکت در ۹ ماهه ابتدای سال جاری به ۶/۹۶۷ میلیون یوآن افزایش یافته است.

شرکت‌های آلومینیومی منطقه خلیج‌فارس:

امروزه صنعت آلومینیوم نقش بسزایی در اقتصاد منطقه خلیج‌فارس ایفا می‌کند. پنج واحد ذوب اصلی این منطقه، (دوبال، امال، آلبا، «قط ـ آلوم» و صحار) مجموعا ۵/۳ میلیون تن تولید در سال دارند. رشد بخش تولید آلومینیوم در منطقه خلیج‌فارس به احداث چندین واحد صنایع پایین‌دستی منجر شده و کل سرمایه‌گذاری در این بخش و واحد ذوب، مجموعا ۴۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. صنعت آلومینیوم برای کشورهای منطقه خلیج‌فارس بین ۴ تا ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده، ۱۱ هزار فرصت شغلی مختلف در منطقه ایجاد کرده و منجر به ایجاد ۳۰ هزار فرصت شغلی غیرمستقیم نیز شده و هزینه تولید این فلز در خلیج‌فارس بسیار پایین بوده و در حال‌ حاضر بیشتر واحدهای ذوب دارای آخرین تکنولوژی تولید و تجهیزات است، از این‌رو پیش‌بینی می‌شود در بلندمدت، این بخش صنعتی درآمد بالایی داشته باشد. هم‌اکنون با وجود تقاضای بالا برای آلومینیوم از جانب بازار اروپا، آمریکا و آسیا، به‌منظور گسترش این صنعت در منطقه خلیج‌فارس مشکلاتی وجود دارد که تأمین آلومینا از مهم‌ترین آنهاست. همه واحدهای ذوب منطقه وابسته به آلومینای وارداتی هستند. در این حال،‌ این رویه که طی ۴۰ سال اخیر بر فعالیت‌های آلومینیومی منطقه حاکم بوده، هیچ‌گونه خطری برای این صنعت محسوب نمی‌شود.

یکی دیگر از پارامترها در این صنعت، تامین انرژی است و وفور گاز در منطقه نقش بسزایی در این زمینه ایفا می‌کند. بسیاری از کشورهای منطقه خلیج‌فارس از دریافت گاز اضافی برای پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای خود استقبال می‌کنند، به همین جهت، برنامه‌های توسعه‌ای در این واحدها به ظرفیت تولید کنونی منطقه می‌افزاید. با توجه به برنامه‌های افزایش ظرفیت پیش‌بینی شده، ظرفیت تولید آلومینیوم در منطقه، به ۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ و ۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ افزایش یابد. مهم‌ترین واحدهای تولیدی در منطقه خلیج‌فارس، صحار، «قط ـ آلوم»، دوبال، امال، آلبا، معادن و اجیپتالوم هستند. در زیر به توضیح مختصری درباره این شرکت‌ها می‌پردازیم:

صحار در عمان:

شرکت آلومینیوم صحار،‌ آخرین دستاورد صنعت آلومینیوم منطقه و نخستین تولیدکننده آلومینیوم در عمان محسوب می‌شود. سهامداران این شرکت،‌ سه شرکت نفت عمان،‌ شرکت ملی انرژی ابوظبی و ریوتینتو آلکان هستند. صحار بلندترین تک خط ذوب به طول ۲/۱ کیلومتر را داشته و نخستین واحد ذوب در جهان است که برای مصرف بهینه انرژی، از تکنولوژی AP36 دارد شرکت ریوتینتو آلکان استفاده می‌کند، همچنین این واحد ذوب واحد کربن دارد، بنابراین آندهای مورد استفاده خود را در داخل شرکت تولید می‌کند تا راندمان تولیدش افزایش یابد. واحد ریخته‌گری صحار بالاترین نرخ ریخته‌گری شناخته شده با نرخ ۲۷ تن در ساعت را دارد و این واحد ذوب، سه نوع مختلف آلومینیوم تولید می‌کند: شمش ۳/۲۷ کیلوگرمی، شمش ۷۰۰ کیلوگرمی و فلز گرم مذاب برای صنایع پایین‌دستی داخلی.

قطر آلوم در قطر:

شرکت آلومینیوم قطر یا «قطرآلوم»،‌ حاصل سرمایه‌گذاری مشترک شرکت نفت قطر و نورسک هیدرو است که در حال حاضر نخستین فاز آن به ظرفیت ۵۸۵ هزار تن در سال رسیده و تولید در این واحد در دو سالن ذوب صورت می‌گیرد. محصولات «قط ـ آلوم» به‌صورت آلیاژ ریخته‌گری عرضه می‌شوند. این واحد دارای نیروگاهی به ظرفیت ۱۳۵۰ مگاواتی است و واحد کربن آن نیز با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن در سال آندهای خطوط ذوب را تامین می‌کند. بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، قرار بود این واحد تا پایان سال ۲۰۱۰ با ظرفیت کامل وارد مدار تولید شود، اما به دلایل فنی،‌ در زمان تعریف این پروژه،‌ دستیابی به ظرفیت سالانه ۶۰۹ هزار تن تا سال تا ۲۰۱۳ تعریف شده است.

دوبال در دوبی:

شرکت دوبال شرکتی کاملا دولتی است که در سال ۱۹۷۹ تاسیس شد. این کارخانه ذوب یک مگاتنی، در منطقه جبل علی دوبی احداث شده و شامل نیروگاهی به ظرفیت ۲۳۳۵ مگاوات، واحد کربن به ظرفیت سالانه ۳۸۰ هزار تن، واحد تولید شمش با ظرفیت سالانه ۱۶/۱ میلیون تن و یک واحد ۳۰ میلیون گالنی تصفیه آب دریاست. در این واحد، آلومینیوم به سه شکل تولید می‌شود: آلیاژهای ریخته‌گری برای کاربرد صنایع خودروسازی،‌ بیلت اکستروژن برای پروفیل ساختمانی، ‌صنعتی، فورجینگ و حمل و نقل و آلومینیوم خلوص بالا برای صنایع الکتریکی و صنایع هوا ـ فضا. میانگین درجه خلوص فلز حاصله ۸/۹۹ درصد بوده و بالاترین درجه خلوص حاصل شده، بیش از ۹۸/۹۹ درصد است. این شرکت به‌منظور دستیابی به منابع جدید آلومینا و مواد اولیه،‌ در ۴ پروژه بالادستی بوکسیت و آلومینا در برزیل،‌ کامرون، گینه و هند سرمایه‌گذاری
کرده است.‌

امال در امارات:

شرکت امال حاصل سرمایه‌گذاری مشترک دوبال و شرکت توسعه مبادله است. این پروژه ۷ / ۵ میلیارد دلاری در دو فاز ساخته شده که نخستین فاز تولید آن در ژانویه سال جاری به ظرفیت کامل تولید رسید. ظرفیت در نظر گرفته شده برای این واحد ۷۵۰ هزار تن بوده که در زمان اتمام دومین فاز تولید، ظرفیت امال به ۷۵ میلیون تن خواهد رسید. این واحد شامل بندر،‌ واحد تولید آند،‌ واحد تولید شمش و یک نیروگاه ۲ هزار مگاواتی است که قادر است بیلت اکستروژن آلومینیوم اولیه، شمش آلومینیوم غیرآلیاژی خلوص بالا(ورق)، شمش استاندارد و شمش T شکل تولید کند.

آلبا در بحرین:

فعالیت این شرکت از سال ۱۹۷۱ آغاز شده و امروزه بیش از ۸۷۰ هزار تن آلومینیوم در سال تولید می‌کند. محصولات این شرکت شامل شمش T شکل و استاندارد، بیلت اکستروژن، تختال نورد، ‌شمش پروپرزی و آلومینیوم مذاب است. حدود ۴۵ درصد تولیدات این واحد به صنایع پایین‌دستی بحرین، ۲۰ درصد به خاورمیانه و ۱۳ درصد به شرق دور ارسال می‌شود. بقیه تولید این شرکت به اروپا،‌ آسیای جنوب شرقی، هند، آفریقا و آمریکای شمالی صادر می‌شود.

معادن در عربستان:

شرکت معادن، سال ۱۹۹۷ در عربستان احداث شد. در ابتدا فعالیت این شرکت فقط در زمینه طلا بود، اما بتدریج فعالیت خود را به فسفات و آلومینیوم گسترش داد. پروژه آلومینیومی تحت نظر این شرکت، قراردادی مشترک میان معادن و آلکوا بوده و شامل توسعه،‌ طراحی، ساخت و تاسیس در سایت‌های البیضا و راس‌الخیر است. ارزش کل این پروژه عظیم ۸/۱۰ میلیارد دلار اعلام شده و ۱۶ بانک و موسسه مالی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، تامین مالی قرارداد ۹/۱ میلیارد دلاری بین این دو شرکت سعودی و آمریکایی را بر عهده دارند. سایت البیضا شامل معدن بوکسیت ۴ میلیون تنی بوده و راس‌الخیر شامل واحدهای تصفیه آلومینا،‌ ذوب آلومینیوم، نورد (با ظرفیت نورد گرم سالانه۴۶۰ـ۲۵۰ هزار تن) و تجهیزات مربوط به آن است. براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، اولین محصول واحد ذوب و نورد این پروژه، در سال ۲۰۱۳ به بازار عرضه می‌شود، اما نخستین تولید معدن و واحد تصفیه آن، در سال ۲۰۱۴ آماده بهره‌برداری خواهد بود. تا آن زمان،‌ آلومینای مورد نیاز این واحد توسط آلکوا تامین می‌شود.

اجیپتالوم در مصر:

سایت ۳۲۰ هزار تنی اجیپتالوم، سال ۱۹۷۵ در منطقه‌ «نجع حمادی» واقع در شمال مصر تاسیس شد. این شرکت در سال ۲۰۱۰ تکنولوژی خود را از سودربرگ به آند پیش‌پخته تبدیل کرد. واحدهای ذوب، میله‌گذاری، ریخته‌گری، اکستروژن و نورد این شرکت همگی در یک سایت قرار دارند. این شرکت مصمم است ظرفیت نورد خود را از ۹۰ هزار تن به ۱۲۰ هزار تن در سال جاری افزایش دهد. پروژه جدیدی نیز برای احداث دستگاه نورد ۲۵ هزار تنی تولید فویل در این شرکت تعریف شده است. نیمی از تولیدات شرکت اجیپتالوم صرف تامین نیازهای داخلی مصر می‌شود. محصولات بیلت، میله و شمش ریخته گری این شرکت بیشترین متقاضی داخلی را دارد.

وضعیت تولید آلومینیوم در ایران:

در کشور ما نیز صنعت آلومینیوم نقش و جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. هم‌اکنون حدود ۱۱ هزار کارخانه و کارگاه در کشور در این صنعت فعال بوده و بیش از ۲۵۰ هزار نفر در صنایع وابسته به آلومینیوم اشتغال دارند.

ایرالکو به عنوان اولین تولیدکننده شمش‌های آلومینیوم در ایران محسوب می‌شود که ظرفیت تولید آن تا ابتدای امسال به ۱۵۳ هزار تن در سال بالغ شده، از جمله شرکت‌های رقیب در این صنعت برای آلومینیوم ایران نیز شرکت آلومینیوم المهدی با تولید اسمی بیش از ۱۰۶ هزار تن در سال است. بزرگ‌ترین کارخانه آلومینیوم کشور مجتمع آلومینیوم هرمزگان (هرمزآل) با ظرفیت تولید ۱۴۷ هزار تن آلومینیوم است که در سال ۸۸ افتتاح شد. با افتتاح این مجتمع، ۴۷ درصد ظرفیت تولید آلومینیوم کشور افزایش یافته و میزان کل ظرفیت آلومینیوم کشور به ۴۵۷ هزار تن رسیده است. در این کارخانه از جدیدترین فناوری روز جهان در صنعت آلومینیوم استفاده شده است.

پیش‌بینی رشد قیمت و تقاضای آلومینیوم در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵: 

آخرین گزارش‌های منتشر شده در این زمینه حاکی است،‌ تقاضای آلومینیوم طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ سالانه ۵/۵ درصد افزایش می‌یابد، این در حالی است که پیش‌بینی شده در چین رشد ۶/۸ درصدی تقاضا روی داده است. این پیش‌بینی‌ها بر قیمت آلومینیوم به شدت تاثیرگذار خواهد بود، به‌طوری که با این حساب، قیمت این فلز تا اواسط سال ۲۰۱۲ به ۳ هزار دلار افزایش خواهد یافت. در این حال،‌ چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده آلومینیوم جهان اعلام کرده که تولید آلومینیوم خود را در سال ۲۰۱۵ نسبت به ۲۰۱۱ حدود ۳۴ درصد افزایش خواهد داد و به ۳/۲۵ میلیون تن خواهد رساند که این رقم ۴۶ درصد تولید جهانی این فلز را دربر می‌گیرد. هم‌اکنون سهم این کشور در تولید جهانی آلومینیوم ۴۲ درصد است.

آلومینیوم پس از فولاد، بیشترین تولید و مصرف را در جهان دارد و میزان مصرف آن به تنهایی از مجموع فلزات غیرآهنی دیگر بیشتر است به گونه‌ای که آن را فلز قرن ۲۱ نامیده‌اند. از آنجا که صنایع آلومینیوم، انرژی بسیار زیادی مصرف می‌کنند، تا جایی که کشورهای صنعتی، آلومینیوم را بانک انرژی لقب داده‌اند، تولیدکنندگان آلومینیوم به دنبال توسعه این صنعت در مناطق برخوردار از انرژی هستند. کشورهای نفت‌خیز جهان بویژه در حوزه خلیج‌فارس از جمله ایران، به دلیل در اختیار داشتن ذخایر عظیم انرژی، به عنوان جایگاه مناسبی برای سرمایه‌گذاری در صنایع آلومینیوم به شمار می‌روند.

‌نکته دیگر آنکه، با وجود این‌که آلومینیوم از پرمصرف‌ترین فلزهای جهان محسوب می‌شود، در صورت ضرورت، در صنایع مختلف می‌توان مواد دیگری را جایگزین کرد. در این حال با توجه به سطح ذخایر بوکسیت موجود در کره زمین، پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند تا پایان قرن ۲۱ میلادی، سطح ذخایر این ماده، پاسخگوی نیاز جهان باشد.